Lão hóa sinh học cung cấp toàn cảnh chính xác hơn về sức khỏe của cơ thể chúng ta so với việc chỉ xem xét tuổi tính theo năm và có thể bị ảnh hưởng bởi các lựa chọn lối sống, chẳng hạn như chế độ ăn uống.
Hàm lượng dinh dưỡng kém trong thực phẩm siêu chế biến chỉ ít phần nào chịu trách nhiệm cho mối liên hệ này, ngụ ý rằng các khía cạnh khác của những thực phẩm này có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa sinh học của chúng ta.
Các nhà nghiên cứu đề xuất rằng "các đặc điểm không phải chất dinh dưỡng" có thể là một phần nguyên nhân, bao gồm:
- Sự phân hủy ma trận thực phẩm — tức là phân hủy thực phẩm toàn phần thành các chất dinh dưỡng riêng lẻ
- Các chất có hại hình thành trong quá trình chế biến thực phẩm
- Sự tiếp xúc lâu dài với vật liệu đóng gói thực phẩm không lành mạnh.
Những phát hiện, được công bố trên Tạp chí Dinh dưỡng Lâm sàng Hoa Kỳ, góp phần vào bằng chứng ngày càng tăng cho thấy thực phẩm siêu chế biến ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và tuổi thọ của chúng ta.
Tác động của việc tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến đến quá trình lão hóa
Các nhà nghiên cứu đã phân tích dữ liệu từ Nghiên cứu Moli-sani, một nghiên cứu lớn dựa trên dân số được tiến hành từ năm 2005 đến năm 2010 tại một khu vực ở miền Nam nước Ý.
Nghiên cứu Moli-sani đã kiểm tra chế độ ăn uống của mọi người bằng cách sử dụng bảng câu hỏi chi tiết về tần suất tiêu thụ thực phẩm với 188 loại thực phẩm.
Thực phẩm siêu chế biến được xác định bằng cách sử dụng hệ thống phân loại Nova và được đo bằng tỷ lệ phần trăm tổng lượng thực phẩm tiêu thụ hàng ngày, với mức tiêu thụ được chia thành năm mức từ cao đến thấp.
Để đánh giá chất lượng chế độ ăn, các nhà nghiên cứu đã sử dụng Điểm chế độ ăn Địa Trung Hải, từ 0 đến 9 điểm.
Điểm số này dựa trên việc ăn nhiều thực phẩm theo chế độ ăn Địa Trung Hải truyền thống hơn như trái cây, rau, các loại hạt, hạt giống, đậu và cá, trong khi ăn ít thịt và sữa hơn so với mức trung bình trong nhóm nghiên cứu.
Trong phân tích này, các nhà nghiên cứu đã sử dụng một chương trình máy học để xem xét 36 dấu ấn sinh học máu khác nhau để xác định độ tuổi sinh học của những người tham gia.
Một số dấu hiệu máu này bao gồm:
- Lipid máu, như triglyceride và cholestero
- Dấu hiệu chuyển hóa glucose, như glucose máu và insulin
- Dấu hiệu viêm như protein phản ứng C.
Bằng cách so sánh tuổi sinh học với tuổi thực tế, họ muốn ước tính tốc độ lão hóa sinh học của từng cá nhân.
Sau đó, họ sử dụng các phương pháp thống kê để phân tích sự khác biệt về tuổi tác này, trong khi xem xét các yếu tố rủi ro đã biết.
Tiêu thụ nhiều thực phẩm siêu chế biến có liên quan đến quá trình lão hóa sinh học nhanh hơn
Mẫu cuối cùng được phân tích bao gồm 11.726 phụ nữ (52%) và 10.769 nam giới (48%)
Tuổi trung bình theo niên đại của họ là 55,6 tuổi, trong khi tuổi sinh học trung bình của họ là 54,9 tuổi. Vì vậy, chênh lệch tuổi tác (tuổi sinh học trừ đi tuổi theo niên đại) là khoảng 0,70 năm.
Những người tham gia báo cáo rằng thực phẩm siêu chế biến chiếm trung bình 10,7% chế độ ăn uống của họ theo trọng lượng, chiếm 18,2% tổng lượng calo tiêu thụ.
Trong nhóm người Ý này, một số loại thực phẩm đóng góp nhiều nhất vào lượng thực phẩm siêu chế biến là:
- Thịt chế biến (17,6%)
- Bánh ngọt, bánh nướng và bánh ngọt (14,2%)
- Đồ uống trái cây (10,9%).
So với những người tiêu thụ ít thực phẩm siêu chế biến nhất, những người tiêu thụ nhiều nhất thường trẻ hơn, có trình độ học vấn cao hơn, ít vận động hơn và sống ở thành thị hơn, và họ có xu hướng không mắc các bệnh mãn tính.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là ăn nhiều thực phẩm siêu chế biến hơn sẽ khoẻ mạnh hơn.
Thay vào đó, nó nhấn mạnh rằng khi mọi người già đi và gặp phải các vấn đề về sức khỏe do chế độ ăn uống kém và thiếu vận động, họ thường thay đổi lối sống để duy trì sức khỏe hoặc chống lại bệnh tật.
Trong các phân tích được điều chỉnh theo nhiều biến, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng mức tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến cao nhất (tốp 20%) có liên quan đến quá trình lão hóa sinh học nhanh hơn, làm tăng tuổi sinh học trung bình 0,34 năm so với mức tiêu thụ thấp nhất.
Nhìn chung, chế độ ăn có hơn 14% tổng lượng calo từ thực phẩm siêu chế biến có liên quan đến quá trình lão hóa sinh học nhanh hơn, theo đồng hồ sinh học sử dụng 36 dấu ấn sinh học trong máu.
Mối liên hệ này giảm nhẹ khi điểm số chế độ ăn Địa Trung Hải được đưa vào mô hình.
Nghiên cứu này không thể thiết lập nguyên nhân và kết quả vì thiết kế quan sát và hình ảnh mang tính chất một lần của nó. Ngoài ra, thông tin về chế độ ăn uống tự báo cáo và giới hạn của bảng câu hỏi về thực phẩm trong việc đo lường mức tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến có thể dẫn đến kết quả thiên vị.
Kết quả cũng có thể không khái quát hóa được đối với những nhóm dân số khác có chế độ ăn uống và lối sống khác nhau.
Tuy nhiên, nghiên cứu này tiếp nối với các nghiên cứu trước đây và bổ sung vào các bằng chứng hiện có làm nổi bật tác động tiêu cực tiềm ẩn của việc tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến đối với sức khỏe và quá trình lão hóa.
Thực phẩm siêu chế biến góp phần vào quá trình lão hóa sinh học như thế nào
Thực phẩm siêu chế biến bao gồm các loại thực phẩm kém lành mạnh hơn, như đồ uống có đường và thức ăn nhanh, cũng như các sản phẩm được sản xuất thương mại như sữa chua có trái cây ở dưới đáy hũ và bánh mì đóng gói.
Những loại thực phẩm này thường có giá trị dinh dưỡng kém. Chúng có xu hướng chứa nhiều đường, muối, chất béo không lành mạnh và chất phụ gia trong khi lại thiếu chất xơ, vi chất dinh dưỡng và hợp chất hoạt tính sinh học có trong thực phẩm nguyên chất hoặc chế biến tối thiểu.
Theo các tác giả nghiên cứu, những loại thực phẩm siêu chế biến này có đặc điểm không chứa chất dinh dưỡng có thể gây hại cho sức khỏe con người ngoài hàm lượng dinh dưỡng thấp của chúng.
“Quá trình chế biến mạnh các loại thực phẩm siêu chế biến làm gián đoạn cấu trúc tự nhiên hoặc ma trận của toàn bộ thực phẩm”, Tiến sĩ Y khoa Thomas M. Holland, bác sĩ khoa học kiêm trợ lý giáo sư tại Viện RUSH về Lão hóa lành mạnh, Đại học RUSH, Khoa Khoa học Sức khỏe, không tham gia vào nghiên cứu, giải thích trong cuộc trò chuyện với Medical News Today.
Mở rộng thêm về vấn đề này, Alyssa Simpson, một chuyên gia dinh dưỡng về sức khỏe tiêu hóa tại Phoenix, AZ, cũng không tham gia vào nghiên cứu, đã thảo luận với Medical News Today về cách phân hủy ma trận thực phẩm ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ thực phẩm của chúng ta.
Cô giải thích rằng:
“Việc phân hủy ma trận thực phẩm trong thực phẩm siêu chế biến làm gián đoạn cấu trúc chất dinh dưỡng và chất xơ tự nhiên, làm giảm sự đa dạng của vi khuẩn có lợi và tạo điều kiện cho vi khuẩn gây bệnh có hại phát triển trong ruột. Sự gián đoạn này có thể làm suy yếu khả năng dung nạp glucose [khả năng xử lý đường hiệu quả của cơ thể] bằng cách thúc đẩy quá trình tiêu hóa carbohydrate nhanh chóng, dẫn đến lượng đường trong máu tăng đột biến và tình trạng viêm. Hơn nữa, hệ vi khuẩn đường ruột bị thay đổi và phản ứng viêm có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa tế bào, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến tuổi tác”.
Holland cũng lưu ý rằng “quá trình chế biến thực phẩm ở nhiệt độ cao tạo ra các hợp chất có hại, chẳng hạn như acrylamide, các sản phẩm glycat hoá bền vững và chất béo chuyển hóa, có khả năng đẩy nhanh quá trình lão hóa”.
“Những hợp chất này làm tăng ứng kích oxy hóa và tình trạng viêm, làm tổn thương cấu trúc tế bào và làm suy yếu chức năng trao đổi chất”, ông giải thích.
Ông chỉ ra rằng “tình trạng viêm cấp thấp liên tục và căng thẳng tế bào này, do các sản phẩm phụ độc hại này thúc đẩy, đẩy nhanh đồng hồ lão hóa bên trong, hoạt động độc lập với các chất dinh dưỡng trong chế độ ăn uống thông thường”.
Ngoài ra, Holland nhấn mạnh cách các vật liệu tiếp xúc với thực phẩm của chúng ta cũng có thể ảnh hưởng đến quá trình lão hóa sinh học:
“Vật liệu đóng gói thường chứa các chất gây rối loạn nội tiết, chẳng hạn như bisphenol và phthalate, có thể di tán vào thực phẩm, đặc biệt là trong quá trình bảo quản lâu dài các mặt hàng siêu chế biến. Các hợp chất này có khả năng can thiệp vào quá trình điều hòa hormone, thúc đẩy ứng kích oxy hóa và gián đoạn các quá trình trao đổi chất. Theo thời gian, những sự gián đoạn này có thể làm suy yếu chức năng tế bào, dẫn đến tình trạng kháng insulin và thúc đẩy tình trạng viêm, tất cả đều liên quan đến quá trình lão hóa nhanh và các bệnh liên quan đến tuổi tác, bao gồm các bệnh chuyển hóa và tim mạch”.
Cách chống lại tác động của việc thỉnh thoảng tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến
Simspon bày tỏ rằng "trong số các loại thực phẩm siêu chế biến, đồ uống có đường, thịt chế biến và đồ ăn vặt đóng gói (như khoai tây chiên và bánh ngọt) là những thủ phạm chính liên quan đến quá trình lão hóa nhanh".
Bà cho biết "Những thực phẩm này chứa nhiều đường bổ sung, chất béo không lành mạnh và chất phụ gia hóa học, tất cả đều thúc đẩy tình trạng viêm, ứng kích oxy hóa và phá vỡ hệ vi khuẩn đường ruột".
Để giảm tác hại của thực phẩm siêu chế biến, bà đã đưa ra một số mẹo cần cân nhắc:
- Tập trung vào thực phẩm nguyên chất, ít chế biến — rau tươi, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, protein nạc
- Chuẩn bị bữa ăn tại nhà để tránh thực phẩm đóng gói và tiện lợi.
- Đọc nhãn thành phần để tránh chất phụ gia, chất bảo quản và thành phần nhân tạo.
- Sử dụng hộp đựng bằng thủy tinh hoặc thép không gỉ thay vì nhựa để giảm tiếp xúc với các hợp chất có hại.
Ngoài ra, để giúp chống lại tác động của việc thỉnh thoảng tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến, Simpson khuyên bạn nên ăn:
- Thực phẩm giàu chất chống oxy hóa và chất xơ, như quả mọng và rau lá xanh.
- Thực phẩm có hợp chất chống viêm, như cá béo và các nguồn omega-3 khác.
- Thực phẩm giàu men vi sinh, như sữa chua Hy Lạp và rau lên men.
"Những thực phẩm này hỗ trợ sức khỏe đường ruột, ổn định lượng đường trong máu và giảm viêm, giúp bù đắp căng thẳng tế bào và tổn thương oxy hóa", bà tuyên bố.
Những cá nhân phải đối mặt với căng thẳng cao, trầm cảm hoặc hạn chế về nguồn lực có thể dựa vào thực phẩm siêu chế biến để có giá cả phải chăng, tiện lợi hoặc để đối phó với cảm xúc, Simpson lưu ý.
Bà cho biết "những cá nhân này có thể bị lão hóa nhanh không chỉ do chế độ ăn uống mà còn do các yếu tố lối sống như căng thẳng mãn tính, khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe hạn chế và hỗ trợ xã hội hạn chế".
Bà kết luận rằng "Việc thúc đẩy quá trình lão hóa lành mạnh có thể đòi hỏi một phương pháp tiếp cận toàn diện giải quyết cả chất lượng chế độ ăn uống và các yếu tố cuộc sống rộng lớn hơn ảnh hưởng đến lựa chọn thực phẩm".
CÙNG CHUYÊN MỤC
